Дашиева Цыцык Дашиевна,
Агын тойрогой Шулуутайн дунда һургуули
 
 
Лингвистическэ викторина
5-дахи класс
 
    Хэшээлэй зорилго: 5-дахи класста үзэһэнөө дабтажа,һурагшадай мэдэсэ шалгаха, бэхижүүлхэ, аман болон бэшэгэй хэлэлгэ хүгжөөхэ, ухаан бодолой гүйсэ һорихо, хурсадхаха, хүгжөөхэ; түрэлхи хэлэнэй баялиг хэрэглэжэ һургаха, хүмүүжүүлхэ.
    Хэрэгсэл: компьютер, самбар, сигнальна карточка.
 
    Хэшээлэй ябаса
    Эмхидхэлэй үе:
    Сайн байна! Һуугты. Хэшээлдэ хэн үгыб?
    Мүнөө хэшээлнай заншалта бэшээр үнгэрхэ. Лингвистическэ викторина үнгэргэхэбди. Нэн түрүүн 2 команда боложо хубаараад, 2 рядта һуугты.
    Зай, гэртээ урда хэшээлдээ үзэһэн «Фонетикэ», «Лексикэ», «Мэдүүлэл», «Хэлэлгын хубинууд» гэһэн темэнүүдээ дабтаад ерээ гүт? Тиибэл, наадаяа эхилхэмнай гү?
    Викторинадамнай 5 буудалнууд дайралдаха:
    1. «Теоретическэ» буудал
    2. «Практическа» буудал
    3. «Ухаа гүйлгын» буудал
    4. «Танил мүрнүүд»
    5. «Түүхын».
 
    Класс 2 командада хубаарна. Багша конкурсын ябаса ойлгуулна: 1-дэхи «Теоретическэ» буудал дээрэ һурагшад теориин талаар асуудалда харюусана; «Практическа» буудал – даабаринуудые тааха, «Ухаа гүйлгын» буудал – шог таабаринуудые таалга; «Танил мүрнүүд» – самбарта нэгэ мүртэй таабариин үгэнүүдэй түрүүшын үзэгүүд бэшээтэй байха: ой… оо… н…х… (һ…).
    Ямар таабари бэшээтэйб? Уншаад, тааха. Жэшээнь: ойдо оодон нохой хусаба. (Һүхэ); «Түүхын» буудал – үгын удха тайлбарилха. Зүб харюу үгэхэдэнь, очко үгэхэ. Харюу мэдээ һаа, сигнальна карточка үргэхэ.
 
«Теоретическэ» I буудал
 
    1. Үгын һуури гэжэ юуб? ( һуури – үгын лексическэ удха дааһан, залгалтануудые үгэһөөнь илгахада үлэдэг хуби болоно.)
    2. Ямар дүримэй ёһоор үгын һүүлдэ удаан –ээ, –эй бэшэгдэдэг бэ?
    3. Ямар ород үгэ 3 үеһөө ба 36 үзэгһөө бүридэнэб? (алфавит)
    4. Эдэ үгэнүүд ямар хэлэлгын хубиб – тоогой гү, али юумэнэй нэрэ гү? Мянган, түмэн (эдэ 2 үгэнүүд тоогой нэрэдэ ороно, юундэб гэхэдэ, «хэды» гэһэн асуудалда харюусана ба тоогоор бэшэгдэнэ).
    5. Абяан ба үзэгүүдые буряад хэлэнэй ямар һалбари үзэдэг бэ? (фонетикэ).
    Буряад хэлэндэ ямар үгэнүүд урдаһаань хойшоо, хойноһоонь урагшаа адляар уншагдадаг бэ? (аха, аба, эрэ, эмэ, энэ, аса).
    6. Хэр зэргэ падеж мэдэнэбта? Асуудалнуудтайнь тооложо үгэгты.
    Н. п. Хэн? Юун?
    Х. п. Хэнэй? Юунэй?
    З. п. Хэндэ? Юундэ?
    Ү. п. Хэниие? Юуе? Юу?
    Зб. п. Хэнээр? Юугээр?
    Хм. п. Хэнтэй? Юунтэй?
    Г. п. Хэнһээ? Юунһээ?
    7. Ямар һаранууд зөөлэн «р», «н» хашалганаар һүүлтэнэб? (январь, июнь, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь).
    8. Нюурай түлөөнэй нэрэнүүдые тооложо үгэгты:
    (1-дэхи нюурай нэгэнэй тоо – би, олоной – бидэ, бидэнэр
    2-дохи нюурай нэгэнэй тоо – ши; олоной– та, таанар.
    3-дахи нюурай нэгэнэй тоо – тэрэ; олоной – тэдэ, тэдэнэр)
    Теоретическэ станцимнай дүүрээ. Хэн хэды очко абааб гэжэ тоолоё.
 
«Практическа» II буудал
 
    1. Үгын бүридэлөөр шүүлбэри хэгты: Хүдэлмэришэдэйнгээшье.
    2. Буулгажа бэшэхэдээ, точконуудай орондо -ээ гү, али -эй гэһэн залгалтануудые табигты.
    Бэшэг… эхин, сэсэг… уһалба,
    Хэшээл… эхилээ, шэнэ гэрт…
    3. Үгтэһэн мүрнүүдые ород хэлэн дээрэ удхыень алдангүйгөөр оршуулха
    Түрэл хэлэн,
    түрэһэн дайда хоёроо
    Түби дээгүүр
    хаанаш яба бү марта
    Энэ хэлэн дээр
    эжыгээ нэрлээш өөрөө,
    Энэ дайдаар
    нюсэгэн хүлөөрөө гүйгөөш.
                            (Н. Дамдинов)
    Иигэжэ 3-дахи станцимнай дүүрэбэ, саашань үргэлжэлүүлхэ хүсэл байна гү?
 
III буудал «Ухаа гүйлгэлгын» (шог таабаринууд)
 
    1. Ямар газар нэгэшье хуушардаггүйб? (шэнэ газар)
    2. Ямар үгэ хододоо буруу байдаг бэ? («Буруу»)
    3. Ямар амһарта сооһоо эдижэ болохогүйб? (хооһон)
    4. Яблокын нэгэ хахад юунтэй адлиб? (нүгөө хахадтаяа)
    5. Бороогой орожо байхада турлааг ямар модон дээрэ һуухаб? (нойтон)
    6. Нюдөө хаагаад байхадаа, юу хаража болохоб? (зүүдэ)
    7. Далай соо ямар шулуун байхагүйб? (хуурай)
    8. Ямар гүрэниие толгойдоо үмдөөд ябажа болоноб? (панама)
    9. Ямар город ниидэдэг бэ? (орёл)
    Шог таабаринууд һонирхолтой байгаа гү?
    Урдамнай маниие «Танил мүрнүүд» буудал хүлеэжэ байна. Булта самбар руу анхаралаа хандуулагты. Энэ плакат дээрэ таанарай мэдэхэ таабаринууд бэшээтэй. Хэн зүбөөр уншаад, таахаб?
 
IҮ буудал «Танил мүрнүүд»
 
    1. …алба …азар …олёобо (…үрзэ).
    …аргы …уу …ара …ялганууд …ухариба. (… алай
    2. …уруунууд)
    3. …он -.. он …уутай,
    …ондолой.. ээрээ.. эгээтэй (…охой)
    4. …эдэһээрээ.. деэд,
    …эзэгээрээ …аргаба (…аруул)
    5. …тан …эмээн …нгас.. эбэ.
    ……ргамжын.. үзүүр …лас …эбэ (…ахилгаан).
    Эдэ тайлбаринуудта өөһэдөө таабари зохёогоод үзэгты.
    Заа, мүнөө һүүлшын станци руу ябахамнай. Тэндэ үгэнүүдэй удха ямар хэлэнһээ абтаһыень хэлэхэ, бэшэхэ болонот.
 
Ү Түүхын буудал
 
    Һурагшад хэшээлдээ толи хэрэглэхэ.
    1. Эдэ үгэнүүд ямар хэлэнһээ абтагдааб?
    Трамвай, футбол (англи)
    2. Фонетикэ, морфологи, синтаксис, грамматика гэһэн үгэнүүд ямар хэлэнһээ абтааб?(грек)
    3. Орфоэпи гэһэн үгэ ямар удхатайб?
    4. Штаб, лагерь, галстук, стул гэһэн үгэнүүд ямар хэлэнһээ абтааб? (немец)
    5. Эдэ үгэнүүд лексикын ямар хубида ороноб?
    Терапевт, хирург, шприц, диагноз г. м. (мэргэжэлтэдэй).
     
    Зай, мүнөө бүхы станцинуудые гаталбабди. Очконуудыетнай тооложо, дүн гаргаха болонобди. Хэн хэды карточка суглуулааб, тоологты.
    Ямар станцида тон һонин даабаринууд байгааб? Ямар станцида тон хатуу даабаринууд байгааб? Юундэ хатуу байгаа гэжэ һананат? Ямар юумэ үшөө дабтахаар гээшэб? Ямар мэдээгүй юумэеэ мүнөө мэдэхэ болобо гээшэбта?
    Жюридэ үгэ үгэе.
    (команда бүхэнэй очконууд тоологдоод, элирүүлэгдэхэ).
    Бэе бэеэ амаршалая – саашанхи ажалдаа суг иигээд хүдэлхэдэ хүнгэн болохо. Булта бэрхэнүүдта.
    Баяртай!