«ЗАРХАЙН УРШАГТА ЯБАДАЛ»

5 класс

Зорилго: Шираб Нимбуевай «Тархайн хүбүүн Зархай» гэһэн онтохоной гол герой Зархайн уршагта ябадал дээрэһээ хүнэй һайхан абари зан тухай ойлгосо үргэдхэхэ.

Һургалгын зорилго: онтохоной гол зорилго элирүүлхэ; һүбэлгэн ухаатай Зархайн ябадал онсодхохо.

Хүгжөөлгын зорилго: өөрынгөө һанамжа хэлэжэ һуралга; ухаан бодол хүгжөөлгэ.

Хүмүүжүүлгын зорилго: бэе бэеэ хүндэлэн шагнажа һураха; «Хүндэ туһалхада, өөртэ туһа болохо» гэжэ ойлгохо; түрэл һайхан тоонто нютагай татаса сэгнэхэ.

Хэрэгсэлнүүд: карточка асуудалнууд (балжан гарма), слайднууд: схемэ, оньһон үгэнүүд.

 

1. Оролто

2. Эмхидхэлэй үе.

3. Гэрэй даабари шалгалта.

 

Шираб Нимбуевай «Тархайн хүбүүн Зархай» онтохо уншаад ерэбэт. Таанарта энэ онтохон һайшаагдаа гү? Зохёол дотор ямар юумэн таниие һонирхуулааб, гайхуулааб? Ямар мэдэрэл түрүүлнэб? (Өөрынгөө һанамжануудые тайлбарилха).

Зархай үргэн талынгаа дээгүүр элижэ (ниидэжэ) ябатараа, юундэ уярааб? Юу хайрлаад, нюдэниинь уһатааб? Юундэ тиимэ ехээр уяраа гээшэб? (Танай һанамжанууд). «Мохошогүй морин эрдэни – хүнэй дүтын нүхэр» гэһэн үгэнүүд зүб гү? Танай һанамжанууд.

Зархай морёо хайрлан уяраа, үшөө юундэ уярааб?

Тэнгэриин орон нютагта гушаад үдэр хоноод, газарта улам ойртожо ябатараа, тоонто нютаг, тоором нуурнуудаа хаража, юундэ уяран бархирааб? (Тоонто нютагай татаса тухай хэлсэхэ, түрэл дайдын һайханиие сэгнэлгэ. Түрэл нютаг тухай слайднуудые хаража, һанамжануудаа хэлэнэ).

 

а) Зархайн уршагта ябадал тухай хэлсэе.

– Зархай ямар абари зантай хүбүүн гэжэ ойлгообта?

– Зархайн ямархан ябадалынь та һайхашаанат?

– Зархай ямар юумэнһээ айгааб, сошооб, гайхааб?

– Таанар юун гэжэ һананат, Зархай талаантай хүн гээшэ гү? Тайлбарилагты.

– Зархай олон тоото ушаралнуудта ороходоо, яажа бэрхэшээлнүүдые дабанаб?

– Зархай энэ онтохоной герой гү? Юундэ?  

Зархай – һонюуша, ухаатай, зүрхэтэй, һүбэлгэн, һонор, хурса хэлэтэй, хүнгэн, туһамарша, һайн зантай, нимгэн сэбэр сэдьхэлтэй, үнэншэ, тэсэбэритэй г. м.

(Зархайда характеристикэ үгэнэ, эрмэлзэлынь тайлбарилна, схемэ зурана).

 

Амаралгын забһар: Үндэр тэнгэреэр Зархай ниидээ, ниидээ…(5 дахин үгэтэй ба үгэгүйгөөр дамжуулха).

 

б) Далан худал тухай…

в) Пүрбэ Балданжаповай «Агын буряадай аман зохёолой дээжэнүүд» гэһэн номтой танилсуулха. Арадай аман зохёол суглуулга ехэ удхатай гэжэ ойлгуулха. Оньһон, хошоо, жороо үгэнүүдые, таабаринуудые суглуулжа ябаха даабари үгтэнэ.

 

г) Бүлэг бүлэгөөр һурагшадай хэхэ даабари (слайд)

· Уншагты.

· Оньһон үгын удха тайлбарилагты.

· Үгтэһэн оньһон үгэнүүдэй удха онтохоной ямар эпизодто тааранаб? Тайлбарилагты.

(Оньһон үгэнүүдые ами аминдань бэшээд, балжан гарма болгохо.)

 

Эхилбэл – бүтээхэ хэрэгтэй,

Бэдэрбэл – олохо хэрэгтэй.

 

Эрэ хүнэй досоо

Эмээлтэ хазаарта багтаха.

 

Ой модон утатай богонитой,

Олон зон һайтай муутай.

 

Ябаа һаа – жаргалаа олохо,

Зобоо һаа – золоо олохо.

 

Ганса сусал гал болохогүй,

Ганса хүн хүн болохогүй.

 

Хүнэй хүбүүн зориһондоо,

Хүхэ шоно зууһандаа.

 

Хэлээ һаа, хэхэ хэрэгтэй,

Хээ һаа, бүтээхэ хэрэгтэй.

 

Ябаһан хүн яһа зууха,

Хэбтэһэн хүн хээли алдаха.

Оньһон үгэнүүдые онтохоной хэһэгүүдтэй холбон хөөрэхэ. (Онтохоной гол удха ба гол бодол элирүүлэгдэнэ). Оньһон үгэнүүдэй удха тайлбарилха. Заабари, һургаал абаха, дүн гаргаха. Бүлэг бүлэгэй ажалаар рефлекси хэхэ.

а) Зархайн хүндэ хүшэр ушарнуудта ороходонь, юун туһалааб? Хаанаһаа хүсэ шадал абанаб? (Өөрын һанаамгай ухаан, зүрхэтэй, һүбэлгэн, һонор… байлга. Байгаалиин аша туһа, хүн ба байгаалиин холбоон).

б) Юундэ Ш. Нимбуев «Тархайн хүбүүн Зархай» гэжэ нэрэ зохёолдоо үгөө гэжэ һананабта? Автор онтохон соо ямар гол бодол харуулааб? Зархайн абари занһаа өөртөө юу абахаар бэ?

(Ажабайдалдатнай урагшатай, бүтэсэтэй, арюун сагаан харгы үреэнэб, элдэб бэрхэшээл таанарые тойрон гараг лэ.)

в) Мүнөө тестээр тобшо шалгалта. (Проекторээр шалгаад, һурагшад сэгнэлтэ табина).

 

Хэнэй харюу тон зүб, һонин, дүүрэн байгааб?

Хэнэй харюу һайхашаанабта? Юундэ?

Хүн бүхэн хэшээл соохи өөрынгөө ажал сэгнэнэ. (Сигнальна карточканууд: «5» – улаан, «4» – ногоон, «3» – хүхэ, «2» – хара үнгэ үргөөд харуулха. Тайлбарилха).

Һурагшадай ба багшын сэгнэлтэ.

 

5. Гэрэй даабари (шэлэжэ абаад дүүргэхэ).

а) Оньһон үгэнүүдые суглуулха, сээжэлдэхэ.

б) Онтохон соо һонирхоһон эпизодто иллюстраци зураха.

в) Һонирхоһон эпизод тухай зохёолго бэшэхэ.

г) Хэһэг сээжэлдэхэ.